|
پوسترها یا دیوارکوب‌ها یکى از انواع ارتباط کلامى و تصویرى انسان‌ها و به این ترتیب یکى از انواع هنرهاست. پوستر یک پیام رسان سریع توده‌اى است که در آن از گرافیک و نقاشى هم استفاده مى‌شود. این هنر براى ترویج و تبلیغ دینى، سیاسى، و تجارى بسیار به کار گرفته مى‌شود.
از زمان مشروطیت، و پس از آن تا انقلاب ایران اطلاعیه‌ها، اعلان‌ها و اعلامیه‌ها را به صورت دست‌نوشته و یا با چاپ سنگى بر در و دیوار مى‌زدند و گاهى در آنها علائم و تصویرهاى کوچکى دیده مى‌شد. این دیوارکوب‌ها به شکل اعلامیه‌هاى مذهبى، اعلان‌هاى خبرى (اعلان‌هاى نظام وظیفه) و شب‌نامه بر در و دیوار نصب می‌شد. این اعلانیه‌ها بیشتر بر روى کاغذ و به خط سیاه و گاهى با تزئینات و شکل‌هاى کوچک بود.
در حدود نود سال پیش از این اولین پوسترهاى تبلیغاتى که مربوط به پوسترهاى فیلم بود در ایران تولید شد. پس از شهریور ١٣٢٠ پوسترهاى تبلیغاتى مربوط به تئاتر و سینما در ایران رواج یافت و به دنبال آن پوسترهاى سیاسى و تجارى چاپى تولید شدند. با تأسیس دانشکده هنرهاى زیباى تهران در سال ١٣٣٧ طراحى پوستر به شکل یک واحد دانشگاهى براى دانشجویان تدریس شد.
دیوارکوب‌هاى این کتاب زبان هنرى انقلاب ايران و نماینده همه گروه‌هاى سیاسى درگیر در انقلاب است حتى آنهایى که پس از پیروزى در برابر انقلاب موضع گرفتند و در برابر مردم ایستادند و به کشورهاى بیگانه رفتند و همراه با دشمن علیه مردم کشور خود سلاح به دست گرفتند و جنگیدند. بعضى از این گروه‌ها که ایدئولوژى سیاسى خود را از کشورهاى دیگر می‌گرفتند و وفادارى آنها به مراکز سیاسى خارج از ایران بود، هنر خود را هم از همان کشورها اقتباس کردند و این به خوبى در پوسترهایشان آشکار است. تفاوت ارزش‌هاى انقلابى این گروه‌ها با ارزش‌هاى اسلامى در پوسترهاى منتشر شده توسط نهادها و سازمان‌هاى اسلامى به خوبى نمایان است. این پوسترها حاوى نکات تاریخى بسیارى مهمى است و روند تغییر مواضع سیاسى بسیارى از این گروه ها را نشان می‌دهد.
از سال ۱۳۵۵ تا ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، یعنی آغاز جنگ عراق با ایران اوج طراحی پوسترهای ویژه انقلاب است. بیشتر این پوسترها تاریخ ندارند و نام تهیه‌کننده یا نام ناشر در آنها درج نشده است. این پوسترها به مناسبت یک روز خاص یا تاریخی معین یا راهپیمایی و سخنرانی تهیه و چاپ می‌شدند. اولین پوسترها حالت نقاشی داشتند و افراد غیرحرفه‌ای آنها را تهیه می‌کردند. اما به‌تدریج افراد حرفه‌ای و گرافیست هم وارد کار شدند و پوسترهای زیبایی خلق کردند. بعضی دیوارکوب‌ها طرح‌هایی بسیار ساده دارند و بعضی طرح‌هایی بسیار پیچیده. با آغاز جنگ عراق با ایران پوسترهای سیاسی و اجتماعی مربوط به جنگ بسیار زیاد می‌شود. رنگ‌های به کار رفته در پوسترهای انقلاب بیشتر سیاه (رنگ عزاداری)، سرخ (رنگ انقلاب و خون) و گاهی رنگ سبز (رنگ منتسب به اسلام یا سیادت) است. تقسیم‌بندی و تنظیم پوسترها برای انتشار در یک کتاب کار دشواری بود. ابتدا پوسترها در گروه‌های هم موضوع، در چهل‌ودو گروه طبقه‌بندی و سپس این گروه‌ها در زیر سه عنوان کلی -روزهای انقلاب اسلامی، شخصیت‌های انقلاب، و موضوعات انقلاب- تنظیم شدند. بعضی پوسترها ممکن است در بیشتر از یک گروه جای گیرند که بر حسب پیام، موضوع، شکل و گرافیک، و موقعیت زمانی پوستر در گروه انتخاب شده جای داده شدند. یک تصویر ارزش هزار کلمه را دارد. بنابراین، از توضیح یا توصیف پوسترها خودداری شد.
این کتاب شامل ٥٨٦ پوستر است که مولف از ديوارهاى شهر تهران برداشته است به علاوه پوسترهایى که از انجمن گرافیک ایران، مرکز اسناد مجلس شوراى اسلامى و از منابع دیگر تهیه کرده است. اين پوسترها بر حسب موضوع در چهل و دو گروه طبقه‌بندى شده‌اند، سپس این گروه‌ها در زیر سه عنوان کلى روزهاى انقلاب اسلامى، شخصیت‌هاى انقلاب و موضوعات انقلاب در کتاب تنظیم شده‌اند.
اين پوسترها بخشى از تاریخ ایران را در طى سال‌هاى ١٣٥٧ تا ١٣٦٤ به نمایش می‌گذارد. این پوسترها، اطلاعات تاریخى، جامعه شناختى، و هنرى زیادى در بر دارند و می‌توانند براى این نوع بررسی‌ها به کار روند.
محمدرضا توكلى صابرى در مقدمه كتاب مى‌نويسد: «در آن وقت حس کردم که در برهه زمانى بسیار مهمى از تاریخ کشور قرار دارم. ماه‌ها کار من رفتن به سخنرانى‌ها، میتینگ‌ها، نمایش‌ها، نمایشگاه‌ها و تظاهرات بود. بعضى از اطلاعیه‌ها و پوسترها حاوى گرافیک، تصاویر و یا پیام‌هاى بسیار جالبى بودند و به خودى خود داشتن آنها جالب بود. من به فکر افتادم که اینها را جمع‌آورى کنم. در ابتدا شروع کردم به کندن آنها از دیوارها. ولى به سرعت متوجه شدم که این کار خطرناکى است. زیرا بعضى افراد که حامى عقیده سیاسى مربوط به آن پوستر بودند جلو مى‌آمدند و با اعتراض از کار من جلوگیرى مى‌کردند. هرچه می‌گفتم که من از این پوستر خوشم آمده و می‌خواهم آن را نگهدارى کنم، هیچ فایده‌اى نداشت و به گوشى کسى فرو نمی‌رفت. چند بار نزدیک بود کتک بخورم.
سرانجام شیوه دیگرى را برگزیدم. پوسترى را که می‌خواستم ابتدا خوب بررسى مى‌کردم و وضعیت چسبیدن آن را به دیوار بررسى می‌کردم. آیا روى يا زير پوستر دیگرى بود؟ آیا با پونز یا نوارچسب چسبیده شده بود یا ماده دیگر؟ چند و چون آن را ارزیابى می‌کردم. اگر مى‌دیدم افراد دیگرى هم در نزدیکى من هستند به ارزیابى آنها مى‌پرداختم که آیا پیر هستند یا جوان؟ از وضع ظاهر و لباس آنها تا حدودى می‌شد حدس زد که مثلا مذهبى هستند یا از نیروهاى چپ و برحسب این اطلاعات تصمیم می‌گرفتم که پوستر را بردارم و یا به راه خودم ادامه دهم. بیش از یکى دوبار از جلوى پوستر رد نمى شدم تا مبادا سوء‌ظن افراد را برانگیزم. بنابراین به طرف دیگر خیابان می‌رفتم و درحالى که وانمود مى‌کردم کار دیگرى می‌کنم، مثلا منتظر تاکسى هستم یا دارم از پشت شیشه مغازه به کالاهای درون آن نگاه مى‌کنم، پوستر را در نظر مى‌گرفتم. به محض خلوت شدن و یا در خطر نبودن به سرعت به نزدیک پوستر می‌رفتم و با یک حرکت بسیار سریع با دو دست دو نقطه اتصال بالا و و سپس دو نقطه اتصال پایین را جدا کرده، پوست را لوله کرده و به سرعت از آنجا دور می‌شدم.
البته پوسترهایى بودند که در بالاى دیوار چسبیده شده بودند و دست به آنها نمی‌رسید. این پوسترها را نمی‌شد که از دیوار کند. این پوسترها را توده‌اى‌ها چسبانده بودند که سابقه این کارها را بیش از دیگران داشتند. آنها پشت پوستر را چسب مى‌زدند، سپس روى پوستر را بر روى يك چوب بلند سه شاخه كه به شكل حرفى تى انگليسى بود گذاشته و پوستر را بالاتر از همه پوسترهاى ديگر كاملا بر روى ديوار مى‌چسباندند. بعضى پوسترها را هم با رفتن به مرکز سازمان سیاسى یا مذهبى تهیه کننده پوستر می‌گرفتم. براى مثال پوسترهاى حزب جمهورى اسلامى را به این ترتیب گرفتم. در هر حال در سال اول حدود صد و سى پوستر جمع آورى کردم. بعد که شهردارى دیوارها را تمیز کرد و پوستر زدن ممنوع شد یا از التهاب سیاسى کاسته شد، کار من هم پایان یافت.»
نورالدين زرين كلک، کارگردان، نویسنده، نگارگر کتاب کودک، فیلم‌ساز انیمیشن و با عنوان پدر انیمیشن ایران و رئيس سابق انجمن بین‌المللی فیلم‌های انیمیشن در مقدمه اين كتاب مى‌نويسد: «کتابی که در دست دارید از مجموعه پوسترهایی تشکیل شده است که با آغاز حرکت انقلاب ایران متولد شدند و به دست دکتر محمدرضا توکلی صابری مؤلف کتاب گرد آمده است. اين پوسترها جای پای حوادثی را ردیابی می‌کند که قله بزرگی در تاریخ ایران به حساب می‌آید.»
|
نسخه چاپي